Trường tiểu học HILLOCK ở Setagaya, Tokyo có tổng cộng 28 học sinh từ lớp 1 đến lớp 4. Trường áp dụng mô hình “không phân lớp” theo niên học. Học sinh không được chia nhóm theo năm học, và các em cũng không rõ bạn mình học năm mấy. Các em gọi nhau bằng tên riêng, không dùng kính ngữ. Vì học cùng nhau và không phân biệt theo niên học, nên việc hỏi “Bạn học lớp mấy?” không xảy ra.
Khi chia trẻ theo “lớp” hay “niên học”, lập tức sẽ xuất hiện sự so sánh giữa các em với nhau, hoặc giữa các em với tiêu chuẩn người lớn đặt ra: “Bạn này giỏi hơn”, “Bạn kia chậm hơn”... Từ khi trẻ chào đời, người lớn đã quen so sánh sự phát triển: “Cân nặng thấp hơn mức trung bình”, “Vốn từ hạn chế hơn”,…
Dĩ nhiên, các tiêu chuẩn này không phải lúc nào cũng tiêu cực; chúng cần thiết để theo dõi sức khỏe và sự phát triển. Nhưng khi đã có thước đo, cha mẹ và người lớn thường nảy sinh mục tiêu mới: “Ít nhất cũng phải đạt mức trung bình”, “Càng nhanh càng tốt”, “Càng giỏi càng nổi bật”. Những mục tiêu này, dù có mặt tích cực, cũng mang theo áp lực và hệ quả không mong muốn.
Trẻ rất nhạy cảm với giá trị mà người lớn truyền tải. Chúng cảm nhận được: “Gia đình vui vì mình làm tốt” hay “Mọi người không hài lòng với mình”. Dù khen hay chê, áp lực vẫn tồn tại, khiến trẻ điều chỉnh lời nói và hành vi để đáp ứng kỳ vọng. Tôi từng gặp rất nhiều em như vậy.
Cạnh tranh không phải lúc nào cũng xấu. Nó mang lại cảm giác hứng khởi khi dồn hết sức lực thi đấu, hồi hộp vì có thể thua, phấn chấn khi được bạn bè cổ vũ, và tự hào khi chiến thắng. Trong thể thao và nghệ thuật, còn có thể truyền cảm hứng, hy vọng và xúc động cho người xem. Nhưng nếu chỉ nhìn vào chiến thắng, người lớn sẽ bỏ qua mặt trái: nỗi tiếc nuối khi thua, sợ hãi khi nhận ra giới hạn, mất tự tin, cảm giác mình vô giá trị, hay thậm chí là tự ghét bản thân.
Một số người lớn cho rằng “Trẻ vốn không thích học, phải rèn để chúng yêu thích việc học.” Nhưng theo quan sát của tôi, trẻ không hề ghét việc học. Cũng có người nói “cũng có trẻ thích học”, nhưng tôi vẫn muốn hỏi: “Trẻ có thật sự thích việc học, hay chỉ thích cảm giác vượt trội, được khen, và đứng trên người khác?”
Niềm vui thật sự của học tập không nằm ở thứ bậc. Nó là khoảnh khắc bắt gặp một cách nghĩ mới mẻ, khiến ta ngạc nhiên và suy ngẫm; là khi kiến thức mới kết nối với trải nghiệm cũ, phá bỏ định kiến, mở ra lối đi mới. Nhìn thế giới qua lăng kính mới sẽ cho ta một góc nhìn hoàn toàn khác.
Người lớn hay nói “Con không cần so sánh với ai”, nhưng môi trường học lại khiến việc so sánh là điều không thể tránh: chia lớp theo độ tuổi, học cùng một lượng kiến thức, cùng tiến độ, cùng thang điểm. Lúc này, lời khuyên “đừng so sánh” nghe chẳng hợp lý chút nào.
Vì vậy, tại Hillock, chúng tôi không chia học sinh theo lớp hay niên học. Dù có sự khác biệt về thể chất, kiến thức và trải nghiệm, sự đa dạng này khiến trẻ thấy việc so sánh là vô nghĩa. Mỗi em có thế mạnh riêng: em giỏi toán, em vẽ đẹp, em là “cao thủ Pokemon”… Không ai hơn hay kém ai cả.
Ở đây không có bảng điểm hay bài kiểm tra. Nội dung, phương pháp, tốc độ và khối lượng học tập đều linh hoạt. Chúng tôi cố gắng để niềm vui học tập không bị lấn át bởi niềm vui chiến thắng. Trong môi trường “không thể so sánh” này, trẻ ở Hillock hằng ngày vẫn hứng khởi học tập và trưởng thành.
Nguồn: Bài viết lược dịch từ bài “Avoid Burying the Fun of Learning in Competition” của thầy Shogo Minote – trường HILLOCK Primary School
Chú thích từ người dịch:
Ở Nhật Bản, những trường tiểu học như trường Hilock được gọi chung là mô hình trường học “Freeschool”. Đây là mô hình trường học tư thục không theo hệ thống trường công lập được vận hành và hỗ trợ bởi chính phủ. Nơi đây cung cấp môi trường học tập và hỗ trợ dành cho trẻ em không thể hoặc không muốn đến trường (gọi là 不登校 – futōkō).
Những năm gần đây, mô hình trường học Freeschool đang trở nên phổ biến tại Nhật Bản. Nhu cầu này xuất phát từ việc nhiều phụ huynh không còn tin tưởng vào phương pháp giáo dục công lập truyền thống, cho rằng nó quá cứng nhắc và đã làm mất đi sự tự tin của trẻ.
Thực tế đáng lo ngại này được chứng minh bằng con số từ Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ: số trẻ em không đến trường đã tăng liên tục trong 11 năm qua, đạt 346.482 em vào năm 2023. Tình trạng này đã khiến nhiều phụ huynh phải đặt câu hỏi: điều gì khiến con họ đánh mất niềm vui học tập và không muốn đến trường?
Trước thực trạng đó, nhiều ba mẹ đã quyết định chọn trường Freeschool cho con theo học bởi sự linh hoạt trong chương trình học, kết hợp học tập cá nhân, hoạt động trải nghiệm. Hơn hết, các trường Freeschool đề cao sự phát triển tâm lý tự nhiên của trẻ, giúp các em được tôn trọng và chấp nhận mà không phải tuân theo bất kỳ tiêu chuẩn đánh giá nào.
Theo cập nhật mới nhất năm 2025, có 791 cơ sở Freeschool trên toàn nước Nhật với các chương trình giáo dục thay thế khác nhau.
Tại Hokkaido, hệ thống giáo dục Friend Forest School – đối tác tư vấn của ID ASOBI Việt Nam – cũng đang theo mô hình Freeschool – trường học thay thế tại Nhật. Trường thường xuyên đón học sinh quốc tế theo học các chương trình du học ngắn hạn, trải nghiệm mô hình giáo dục và văn hóa Nhật Bản tại địa phương.
Xem thêm:
